Bu ülkede ilk seçimler bundan 148 yıl evvel 1876 yılında yapıldı. 23 Aralık 1876 tarihinde ilan edilen I. Meşrutiyet’in ilanı aynı zamanda bir meclisin de kurulmasına karar verildiği tarihtir. Seçimler iki dereceli yapıldı.(Önce delegeler seçiliyor, delege de mebusları seçiyordu.) Her elli bin kişiye bir vekil.
O günkü meclis; üyelerini padişahın seçtiği ve görev süresi “ömür boyu” olan “Ayan Üyeleri” ile üyelerini halkın seçtiği “Mebusan Üyeleri”nden oluşuyordu. İlk mebusan üyelerinin 69’u Müslüman, 46’sı gayri Müslim; 115 kişidir. (117 diyenler de var.)
İlk meclis 19 Mart 1877 tarihinde Dolmabahçe sarayının büyük salonunda ve elbette padişahın huzurunda yapıldı. Bu mecliste konuşulanlar, Osmanlı-Rus Savaşı esnasında hemen dış ülkelere ulaştırıldığında, 28 Haziran 1877 günü II.Abdulhamit tarafından meclis kapatıldı. Ancak 13 Aralık 1877 tarihinde yapılan seçimlerle birlikte yeniden açıldı ama Rusların Yeşilköy önlerine kadar gelmelerinden dolayı, meclis 13 Şubat 1878 tarihinde padişah tarafından süresiz olarak tatil edildi.
1908’de II. Meşrutiyet ilan edildi. Çok partili ilk seçimler 1908 tarihinde; İttihat ve Terakki Partisi ile Prens Sabahattin’in kurduğu Ahrar (Özgürlük) Partisi’nin katılımı ile yapıldı. Seçmenlerin ve seçilenlerin vergi mükellefi ve erkek olmaları şarttı. Seçim sonucunda Ahrar Partisi yalnız bir milletvekili (Ankara’da Mahir Sait Bey) çıkarmış, diğer milletvekillerini İtihat ve Terakki Partisi çıkarmıştır. Ancak o dönemde bir adayın iki partinin de listesinde yer alması mümkün olduğundan Ahrar listesinde seçimi kaybeden dört aday da İTP listesinden seçilmişti.
1912 yılında yapılan seçimlere “sopalı seçim” deniyor. Seçilen meclisin ömrü kısa olmuştu. 1914 yılında yapılan seçimlere İttihat Terakki rakipsiz gitti ve tulum çıkardı. Osmanlı’nın tasfiyesi için yapılan I. Dünya Savaşı’na bu meclis karar verdi. Savaşın sonunda, Osmanlı devleti işgal edildi ve İttihatçıların lider kadrosu yurtdışına gitti.
Daha sonraki seçimler işgal altındaki ülkede 12 Ocak 1920 günü yapıldı. Bu meclisin en önemli icraatı “Misak-ı Milli”yi ilan etmek oldu. İstanbul’daki Meclis 16 Mart 1920 günü İngilizler tarafından basılınca, 11 Nisan 1920 tarihinde padişah tarafından feshedildi.
1920 yılında Ankara’da oluşturulan meclisin bir kısım üyeleri İstanbul hükümetinin meclis üyelerinden, bir kısmı da Ankara hükümetince seçilenlerden oluşuyordu. İstanbul Meclisi 11 Nisan 1923 günü kendini feshetti, Ankara Meclisi 23 Nisan 1923 günü 436 üye ile toplandı. (Birinci meclis 23 Nisan 1923- 11 Ağustos 1923)
Önce Hacı Bayram Camiinde Cuma namazı kılındı, ardından “Türk Milleti” adına hutbe okundu. Meclisin adı TBMM oldu. Aynı gün Mustafa Kemal “Meclis Başkanı” seçildi.
Lozan Antlaşması birinci mecliste onaylanmadığı için genel seçim 28 Haziran 1923 günü tekrar yapıldı. (İkinci meclis 11 Ağustos 1923 -1 Kasım 1927.) Muhalif gruptan sadece Gümüşhane mebusu Zeki Kadirbeyoğlu seçildi. 18 yaşını doldurmuş 20.000 kişiye bir mebus seçiliyordu.
29 Ekim 1923 günü yapılan oturumda Cumhuriyet ilan edildi ve Mustafa kemal Cumhurbaşkanı seçildi. Saltanat iptal edildi. (CHP daha sonra 9 Eylül 1923 tarihinde kuruldu. CHP devletin kurduğu parti oldu.)
1927 seçimlerinde askerlerin, ya askerliği ya da politikayı seçmeleri mecburi hale getirildi. 1923, 1927 ve 1931 seçimlerinin, seçenleri de seçilenleri de erkeklerdi. (Kemalizm ilkesi 1931 tarihinde parti tüzüğüne işlendi. Mason dernekleri ve Türk Ocakları 1931 tarihinde kapatılarak “Halk Evleri” açıldı.)
Kadınlar 5 Aralık 1934 günü seçme ve seçilme hakkı kazandılar. 1935 seçimlerinde kadınlar hem aday oldular hem de oy kullandılar. 1935 seçimlerinde 18 kadın milletvekili seçildi.
10 Kasım 1938 tarihinde Atatürk’ün ölümü üzerine, İsmet İnönü 11 Kasım 1938 günü Cumhurbaşkanı seçildi. 26 Mart 1939 tarihinde genel seçimler yapıldı. İsmet İnönü meclisin oybirliği ile yeniden Cumhurbaşkanı seçildi. 28 Şubat 1943 günü yapılan seçimler tek parti ile gidilen son seçim oldu.
Batı bloğunda yer almanın şartlarından biri de çok partili hayat olduğundan, CHP’den ayrı olarak 7 Ocak 1946 tarihinde Celal Bayar, Adnan Menderes, Fuat Köprülü ve Refik Koraltan tarafından Demokrat Parti (DP) kuruldu.
1946 seçimleri CHP ile Demokrat Partisi’nin sözde mücadelesi ile yapıldı ama Türkiye siyasi tarihine “Açık oy, gizli sayım” gibi bir garabetle “şaibeli seçim” olarak geçti. DP aslında sistemi savunuyordu ancak halkın değerlerine de saygılı olduğunu söylüyordu.
1950 seçimlerine kadar sistemin tek ağırlık merkezi CHP’dir. DP’nin 1945 yılında kurulup 1950 yılında iktidar olmasının ardından Türkiye’de siyasi kavga başlar.
14 Mayıs 1950 seçimlerine CHP, DP, MP katılmış ve üçü de meclise girmiştir. DP % 55,2 oyla 415 milletvekili, CHP % 39,6 oyla 69 milletvekili, Millet Partisi % 4,6 oyla 1 milletvekili çıkarmıştır. (Konu gelecek hafta devam edecek.)
